Современные Американские пословицы

• Если бы Церковь была совершенна, тебя бы в ней точно не было.
  
• Если вас спрашивают, христианин ли вы, - вы, скорее всего, не христианин.
  
• Никогда не суди об обложке по ее книге.
  
• Если бы получить кредит в банке было так просто, как утверждает реклама, никто бы не грабил банки.
  
• Красота ослепляет, а слепого легко обокрасть.
  
• Ни один пьяный матрос не тратит деньги так быстро, как трезвый конгрессмен.
  
• У правительства столько дурных привычек, что содержать его становится все дороже.
  
• Господь помогает тем, кто сам себе помогает; правительство - всем остальным.
  
• При демократии мы, слава богу, сами решаем, как нам платить налоги - наличными, чеком или платежным поручением.
  
• Рождество - это когда отец пробует убедить своих детей в том, что он Санта-Клаус, а свою жену - что он не Санта-Клаус.
  
• Если бы счастье можно было купить, кто бы смог заплатить за него полную цену?
  
• Бог создал людей, а Кольт сделал их равными.
  
• Профессор: человек, случайно попавший в университет и не сумевший из него выйти.
  
• Бармен - человек, который понимает тебя лучше, чем твоя жена.
  
• "Вы уже видели летающие тарелки?" - "Это ваш способ предложить мне выпить?"
  
• Психиатрия - единственный бизнес, в котором клиент всегда не прав.
  
• Образование позволяет нам зарабатывать больше, чем деятели образования.
  
• Во всяком деле 80 процентов успеха зависит от руководителя и только 20 процентов - от подчиненных.
  
• В колледже девушка четыре года учится тому, как вести себя в хорошем обществе, а всю остальную жизнь пытается найти это общество.
  
• Две самые полезные книги для девушки - кухонная книга матери и чековая книжка отца.
  
• Вот тебе монетка - позвони всем своим друзьям.
  
• Я не жадный - я хочу только ту землю, которая примыкает к моей.
  
• Будь вежлив с каждым. Никогда не известно, кто попадет в число двенадцати присяжных.
  
• Рай достается нам с огромной скидкой, сколько бы он нам ни стоил.
  
• Прежде чем занять у друга деньги, подумай, что тебе нужнее: друг или деньги.
  
• Разорившийся человек может пересчитать своих друзей на мизинце одной руки.
  

Atalar sözlərinin aksiomatikası

Atalar sözləri öz kompozisyon strukturuna və stilistik tərtibatına görə dil formasının və onda ifadə olunan mənəvi-utilitar məzmunun simvolik vahidləridir. Atalar sözlərində ifadə olunan mənəvi və utilitar normalar istər eyni bir, istərsə də müxtəlif mədəniyyətlər daxilində üst-üstə düşə bilər və bu və ya digər davranışı qiymətləndirmə nöqteyi-nəzərindən diametral olaraq fərqlənə bilərlər. Dilin mədəniyyət dominantları nisbi xarakter daşıyır və qiymətləndirmə mülahizələrinin sayı əlamətinə görə müəyyənləşdirilir. Hər hansı bir xalqın dilində müəyyən mövzuda atalar sözlərinin olmaması və ya onların sayının məhdudluğu bu mövzunun həmin xalqın dünyanı qiymətləndirmə baxımından aktual olmadığını göstərir. Universal fikirlərdə olan konkret davranış normalarının semantik transformasiyalarını nəzərə almaq nəticəsində onlar üçün bəzi normativ komplekslərin və ya aksiomların müəyyənləşdirilməsi mümkündür. Hər bir xalqın öz etik və davranış normaları olur. Tədqiqatlar göstərir ki, hər bir xalqın atalar sözlərində bu davranış normaları bədii formada öz əksini tapır. Azərbaycan dilində olan atalar sözlərinin təhlili aşağıdakı aksiomatikanı irəli sürməyə imkan verir:
1) Qarşılıqlı əlaqə aksiomları:
· ziyan vurmaq olmaz, xeyirxah olmaq lazımdır: Yaxşılığa yaxşılıq elə, pisliyə pislik eləmə;
· naşükür olmaq lazım deyil deyil: Bəy verən atın dişinə baxmazlar;
· insanlar bir-birinə kömək etməlidir: Özgəyə kömək et, sənə də kömək edərlər; Bu əl o ələ
köməkdir;
· cəsarətli olmaq və lazım gəldikdə müəyyən riskə getmək lazımdır: Vuran oğul anasına
gəyişməz; Cürətli ürək uğura zəmanətdir;
2) Həyat təminatı aksiomları:
· işləmək lazımdır: İşləməyən dişləməz; Gəzən ayağa daş dəyər;
· səbirli olmaq lazımdır: Səbir acıdır, meyvəsi şirin;
· vaxtı itirmək olmaz: Vaxtında atılan tüfəngin səsi vaxtsız atılan topun səsindən üstündür;
· hər şeyin yaxşı olacağına ümid etmək, optimist olmaq lazımdır: Səbir edən muradına yetişər; · öz ehtiraslarını cilovlamağı bacarmaq lazımdır: Tamahkar öz nəfsinin quludur;
3) Ünsiyyət aksiomları:
· çox danışmaq lazım deyildir: Danışmaq gümüş olsa, danışmamaq qızıldır; Çox bilib, az
danışmaq, igidin yaraşığıdır;
· insanların səhvlərini bağışlamağı bacarmaq lazımdır: Yaxşılığa yaxşılıq hər kişinin işidir,
yamanlığa yaxşılıq mərd kişinin işidir; Yaxşılığa yaxşılıq elə, pisliyə pislik eləmə;
· həddindən çox hər şeylə maraqlanmaq lazım deyil: Çox bilən quş dimdiyindən tələyə düşər;
Çox bilən, tez qocalar;
4) Məsuliyyət aksiomları:
· öz hərəkətlərinə görə cavabdeh olmaq lazımdır: Hər kəs öz əməlinin meyvəsini dərər; Allah
ilanın əməlini bilib, ayaqlarını qarnında yaradıb;
· yaramaz hərəkəti yaramaz yolla düzəltmək olmaz: Tula itdən də murdardır;
· qanunlara riayət etmək lazımdır: Adət qanun deyil, amma qanun qədər hökmü var; Qan eylə
qanun ilə;

5) İdarəetmə aksiomları:
· başqasının iradəsini sındırmaq lazım deyildir: Zorla gedən köpək qoyuna fayda verməz; Zor
ilə gözəllik olmaz;
· bir işi çox sayda adama tapşırmaq lazım deyil: Arvad iki olanda ev süpürülməmiş qalar;
Aşpaz çox olanda, xörək ya duzlu olar, ya şit;
· tabeliyində olan adamlara pis nümunə göstərmək lazım deyil: Söymə nökər atamı, söyərəm
bəy atanı;
6) Realizm aksiomları:
· Həmişə öz imkanlarından çıxış etmək və öz gücünə ümid olmaq lazımdır: Ayağını yorğanına
görə uzat;
· ilk təəssürata arxayın olmaq olmaz, əşyaların və insanların mahiyyətini açmağa cəhd etmək
lazımdır: Adamın yerə baxanı, suyun lal axanı; Saman altından su yeridir;
· kök salmış çatışmazlıqları və qüsurları düzəltməyin mümkün olmadığını bilmək lazımdır: İt itliyini
tərgitsə də, sümsünməyini tərgitməz; Qozbeli qəbir düzəldər;
· nəzərə çarpmayan hadisələrə laqeyd qalmaq olmaz, çünki onlar böyük əhəmiyyətə malik ola
bilərlər: Misqal baladır, qiyməti bahadır;
7) Təhlükəsizlik aksiomları:
· ciddi qərarları qəbul etməkdə tələsmək lazım deyildir: Cücəni payızda sayarlar; Arxı
tullanmamış “hop” demə;
· hər bir işdə ehtiyatlı olmaq lazımdır: Saymadığın deşikdən tülkü çıxar; Bütün yumurtaları bir
səbətə qoymazlar;
· ətraf mühitə uyğunlaşmaq lazımdır: Atı atın yanına bağlasan, həmrəng olmasa da, həmxasiyyət
olar;
8) Tədbirlilik aksiomları:
· öz üzərinə həddindən çox qayğıları götürmək lazım deyildir: Allah dərdi çəkənə verər; El üçün
ağlayanın gözləri kor olar;
· malik olduğun şeylərlə qane olmaq lazımdır: Qaranquş gəldi-gedərdir, sən sərçənin qədrini bil.

Atalar sözü nədir?

Atalar sözlərinə tərif verməzdən əvvəl müxtəlif xalqların bu anlayış barədə bəzi təsəvvürlərini (atalar sözlərini!) xatırlatmaq istəyirəm.
· Atalar sözü Qurana girməz, amma Quran yanında gedər (Azərbaycan)
· Proverbs are the daughters of daily experience (Atalar sözləri gündəlik eksperimentlərin qızlarıdır). (Holland)
· Proverbs, that is the salt in the language (Atalar sözləri dilin duzudur). (Ərəb)
· Без пословицы не проживешь (Atalar sözləri olmasa yaşamaq olmaz).(Rus)
Beləliklə, atalar sözü nədir? Atalar sözünə müxtəlif mənbələrdə müxtəlif təriflər verilir. Bu tərifləri ümumiləşdirərək atalar sözünün əsas xüsusiyyətlərini belə xarakterizə etmək olar.
Atalar sözü lakonik ifadə olunmuş, ritmik və rifmik təşkil olunmuş, nitqdə dayanıqlı istifadə olunan, ibrətamiz məna ifadə edən xalq kəlamıdır.
Atalar sözləri şifahi xalq ədəbiyyatının ən maraqlı janrlarından biridir. Bu janr müxtəlif alimlər tərəfindən tədqiq olunsa da, bu sahədə hələ tam aydın olmayan, müəmmalı məqamlar çoxdur. Atalar sözləri xalq kəlamlarıdır. Onlarda ayrı-ayrı adamların deyil, xalqın qiymətləndirməsi, xalqın ağlı ifadə olunur. Atalar sözləri xalqın mənəvi simasını, onun ideallarını, həyatın ən müxtəlif sahələri haqqında mülahizələri əks etdirir. Xalqın əksəriyyəti tərəfindən qəbul olunmayan fikir və mülahizələr onun dilində yaşamaq hüququ qazana bilmir. Atalar sözü onda nə haqqında nə danıldığından asılı olmayaraq həmişə ümumiləşdirmədir, yalnız nitqdə, canlı danışıqda o öz konkret mənasını kəsb edir.
Müxtəlif xalqların dillərində olan atalar sözləri, deyimlər və zərb məsəllərin tədqiqi göstərmişdir ki, onların hamısına xas olan ümumi xüsusiyyətlər vardır. Həmin ümumi xüsusiyyətlər aşağıdakılardır:
• Müxtəlif xalqların dillərində eyni məna verən atalar sözləri vardır. Məsələn, “Yüz ölç, bir biç” (azəri) ; “Семь раз отмерь, один раз отрежь” (rus); “Score twice before you cut once” (ingilis).
• Müxtəlif dövrlərdə eyni peşələrlə məşğul olan insanlar mənaca eyni olan atalar sözləri yaratmışlar.
• Eyni bir ata sözü situasiyadan asılı olaraq əks mənalar kəsb edə bilər. Məsələn, “Из грязи в князи” (rus)
• Atalar sözləri 2 səviyyədən ibarət olur: məntiqi və bədii tərtibat səviyyələri
• Eyni bir atalar sözü analogiya prinsipi ilə bir çox hallarda işlədilə bilər. Məsələn, “İt hürər, karvan keçər” ifadəsi özünün həqiqi mənası ilə deyil, bir çox analoji situasiyalara tətbiq olunması ilə maraqlıdır.
• Atalar sözləri həyati situasiyaların modelləridir. Fransız yazıçısı, kəskin pamfletist A. Rivarol demişdir: “Atalar sözləri bütün xalqların təcrübə və səriştəliliyinin məhsulları, bütün əsrlərin düsturlara çevrilmiş sağlam mənasıdır”.

Atalar sözləri həyati situasiyaların modelləridir

Atalar sözləri lap qədim zamanlarda yaranaraq xalq müdrikliyinin bariz bir nümunəsi kimi bu günədək yaşayır və yaşayacaqdır. Çox qədim xalqlar olan şumerlər, ussuriyalılar artıq yoxdurlar, yəqin ki, onların törəmələri dünyanın müxtəlif yerlərində hələ də yaşayır və fəaliyyət göstərirlər. Lakin məhz bu xalqlar artıq yoxdurlar. Bu xalqlardan yalnız lətifələr və atalar sözləri qalmışdır. Bu xalqlar insanların vərdiş və adətlərini, heyvanların və quşların hərəkətlərini müşahidə edərək təbiət və cəmiyyətin qanunlarını dərk etməyə çalışaraq özlərinin atalar sözlərini, deyimlərini, zərb məsəllərini yaratmışlar. Atalar sözləri bu gün də hətta texnoloji baxımdan yüksək inkişaf etmiş ölkələrdə də yaranır və istifadə olunurlar. Bunlardan hər hansı bir fikri, mülahizəni qısa, lakonik ifadə etmək məqsədilə istifadə olunur. Qəribədir ki, 5 min il bundan əvvəl şumerlər tərəfindən yaradılmış atalar sözləri müxtəlif sözlərlə ifadə olunsalar da, məzmunca rus əkinçilərinin atalar sözləri ilə praktik olaraq üst-üstə düşür.
Mahiyyət etibarı ilə atalar sözləri xalq müdrikliyinin “qaymaqlarıdır”. Dünya xalqları əsrlər boyu canlı orqanizmləri və təbiət hadisələrini müşahidə etmiş, analogiyalar aparmış və qanunauyğunluqlar tapmaqla özlərinin xüsusi elmdən öncəki psixoanaliz və təbiətdən istifadə sistemlərini yaratmışlar. Təbii ehtiyatların yeni texnologiyalar vasitəsi ilə ekoloji təhlükəsizlik prinsiplərini gözləmədən mənimsənildiyi indiki dövrdə iqlim dəyişmələri və müxtəlif təbiət kataklizmləri baş verə bilər. Lakin qədim zamanlarda təbiət qanunlarından kənara çıxmalar o qədər də çox olmurdu. İnsan psixologiyasına gəldikdə isə, demək olar ki, o bütün dövrlər üçün dəyişməzdir. Buna görə də atalar sözləri təkcə tarixi bir material kimi deyil, həm də gündəlik fəaliyyətimizdə rəhbər tutula biləcək qaydalar sistemi kimi nəzərdən keçirilməlidir.
Atalar sözləri bəşəri bir mədəniyyətdir. Hər bir xalqın adətləri, ənənələri, etik və mənəvi xüsusiyyətləri onun atalar sözlərində öz əksini tapır. Məsələn, ingilislərdə qanun barədə “We live by laws, not by examples” (Biz misallar üzrə deyil, qanunlar üzrə yaşayırıq); “Custom rules the law” (Adət qanun deyil, amma qanun qədər hökmü var) kimi atalar sözləri vardır. Ruslarda bu atalar sözlərinin analoqları olan “Закон, что дышло: куда повернешь, туда и вышло” (Qanun dişlə (qoşqu aləti) kimi bir şeydir, hara döndərsən ora dönər); “Суди не по закону, а по совести” (Qanun üzrə deyil, vicdan üzrə mühakimə et); “Закон, что паутина, шмель увязнет, муха проскочит” (Qanun hörümçək toru kimi bir şeydir: eşşək arısı ilişib qalar, milçək keçib gedər). Rus dilində olan atalar sözləri uyğun atalar sözlərinə antitezis əmələ gətirir. Bizim dilimizdə olan “Qanun zora tabedir” ifadəsini də bu qəbildən olan atalar sözü kimi qəbul etmək olar. Bundan başqa bəzən atalar sözləri həqiqətdə olmalı olan mənadan fərqli bir mənanı əks etdirir, məsələn, bizim “Malım mal olunca, bazarım bazar olsun”, “Ar igidin bəlasıdır”, “El üçün ağlayanın gözləri kor olar”, “Ağıllı olub dərd çəkincə, dəli ol – dərdini çəksinlər” kimi atalar sözlərimiz buna nümunədir. Yaxşı ki, bu cür atalar sözlərinə riayət edən az olur. Məşhur Polşa satiriki S. Lets demişdir: “Atalar sözləri bir-birlərinə zidd olurlar. Xalq müdrikliyinin mənası da elə bundadır”. Bəzən isə eyni bir atalar sözü iki bir-birinə əks mənalarda işlənilir: məsələn, rus dilində olan “Из грязи в князи” ifadəsi həm müsbət (uğursuz mühitdən çıxıb həyatda çox şeyə nail olan adam barədə), həm də mənfi (natəmiz yollarla irəliləyib yüksək vəzifələr tutan adam barədə) mənalarda başa düşülür.
Yuxarıda deyilənlər onu sübut edir ki, atalar sözlərində həm riyaziyyatda olan dəqiqliyi, çoxmənalılığı, həm də riyaziyyatda olmayan, lakin həyatda tez-tez rast gələn məcburən ziddiyyətli mənanı ifadə etmək zərurətini müşahidə etmək olar.
Atalar sözləri ilə əlaqədar problemlərin tədqiq olunması, onlardan yerli-yerində istifadə olunma vərdişlərinin aşılanması, onların unudularaq aradan çıxıb itmə təhlükəsinin olması, gənclərin atalar sözləri kimi xalq müdrikliyinə sevgi və marağını artırmaq və sair kimi məsələlər müəllifi bu sahədə tədqiqatlar aparmağa sövq etmişdir.
Bundan başqa kompüter texnologiyalarının və maşın tərcüməsinin geniş inkişaf etdiyi indiki dövrdə mətnlərdə rast gəlinən atalar sözlərinin iştirak etdiyi mətn fraqmentlərini yalnız ilkin avtomatik lüğətlər əsasında tərcümə olunması səhv nəticələrə gətirib çıxardığından onların semantik yaxınlıqlarını müəyyən etmək üçün riyazi münasibətlər daxil etmək lazım gəlir. Bu halda atalar sözlərinin tez axtarılıb tapılmasını və avtomatik tərcümə olunmasını kompüterlər vasitəsilə həyata keçirmək mümkün olur. Bu zaman eyni bir ata sözünün müxtəlif dillərdə bir çox qarşılıqlarının olduğunu nəzərə alsaq, onların eyni bir “sinonimlər” qrupuna düşməsi də təmin olunmalıdır, yəni həmin sinonimlər bazada hər hansı bir üsulla qeyd olunmalıdır.
Elə atalar sözləri vardır ki, onların mənası ilk baxışdan aydın olmur. Məsələn, “Günü gündən gün əsirgər”, “Dolu tüfəngdən bir nəfər qorxar, boş tüfəngdən – iki nəfər” kimi atalar sözlərinin əlavə şərhə ehtiyacı var, və yaxud bir çox atalar sözlərinin əmələ gəlməsi ilə əlaqədar olan məlumatlar üzə çıxarılmalı, geniş oxucu kütləsinə çatdırılmalıdır. Digər tərəfdən, yəqin ki, hələ çap olunmamış, lakin ağsaqqal və ağbirçəklərimizin yaddaşlarında yatıb qalmış atalar sözlərimiz çoxdur. Həmin atalar sözlərinin toplanması və çap olunması çox vacib bir məsələdir.
Yuxarıda deyilənləri yekunlaşdıraraq, mən “Atalar sözləri” bloqunu yaradıram və burada xalqımızın (eyni zamanda dünya xalqlarının) ən maraqlı müdrik kəlamlarının verilməsini, onların müzakirələrinin təşkil olunmasını, bu sahədə tədqiqat işlərinin işıqlandırılmasını planlaşdırıram.